Seo scéal Fiannaíochta ina bhfuil sean saol na págántachta agus an laochais ag bualadh le saol nua na Críostaíochta. 🔊 Tá Caoilte fágtha i ndiaidh na Féinne agus buaileann sé le Naomh Pádraig. 🔊 Eachtraíonn Caoilte scéalta éagsúla faoin saol a bhí ag Fionn agus ag na Fianna. 🔊
Tagann eachtrannach don tír isteach agus é ag iarraidh an áit a chur faoi chíos. 🔊 Tugann sé dúshlán Fhinn agus socraíonn siad rás idir an t-eachtrannach, Caol Mac an Iarainn, agus an laoch ba fhearr a bhí ag na Fianna. 🔊 Ba é Caoilte an reathaí ab fhearr acu ach ní raibh sé ar an láthair agus chuaigh Fionn á lorg. 🔊 Ar an slí bhuail Fionn le fear gioballach, gágach le cosa fada air. 🔊 Dúirt an strainséir seo go dtabharfadh sé féin faoin rás a bhí le dul ó Shliabh Luachra na Mumhan go Binn Éadair. 🔊 Insíonn an scéal greannmhar seo faoi na heachtraí a bhain díobh le linn an ráis. 🔊 Buann laoch na Féinne gan stró agus díbríonn sé Caol an Iarainn as an tír. 🔊 Faigheann siad amach sa deireadh gurbh é Manannán Mac Lir, Dia na farraige de chuid Tuaithe Dé Danainn, an té a tháinig i gcabhair ar na Fianna. 🔊
Athchóiriú ar an leagan den scéal a bhí ag Niall Ó Domhnaill atá anseo (Seanchas na Féinne, Oifig an tSoláthait, 1942). 🔊
"An raibh dúil sa ghreann agaibh, a Chaoilte?" 🔊 arsa Pádraig. 🔊
"Greann a d'fhág ár saol suáilceach", arsa Caoilte. 🔊
"Beannacht ort, ba dheas linn scéal greannmhar uait", arsa Pádraig. 🔊
Ansin d'inis Caoilte an scéal faoi Bhodach an Chóta Lachtna don lucht éisteachta. 🔊
Lá aonaigh agus oireachtais a bhí ag na Fianna i mBinn Éadair. 🔊 Chonaic siad long chucu faoi lánseol thar an bhfarraige anoir. 🔊 Nuair a bhuail sí port tháinig gaiscíoch mór amháin amach asti le crann a shleá agus léim sé isteach ar ghealghaineamh na trá. 🔊 Tháinig sé i láthair Fhinn faoi arm is faoi éide. 🔊
"Cé thú féin de fhuil uaisle nó anuaisle an domhain?" 🔊 arsa Fionn. 🔊
"Is mise Caol an Iarainn, mac Rí na Teastáille," ar sisean go borb. 🔊
"Níor fhág mé inis ná oileán ó d'fhág mé mo thír féin nár chuir mé faoi chíos mo chlaidhimh iad agus is mian liom cíos na críche seo a fháil anois nó fear a chloífeas mé." 🔊
"Ní fhacamar an ghaiscíoch riamh nach raibh fear sna Fianna a chloífeadh é," arsa Conán Maol. 🔊
"Níl agatsa ach glór amadáin," arsa Caol an Iarainn, "agus dá mbeadh a raibh sna Fianna riamh in éineacht lena bhfuil ann faoi láthair, ní bhfaighfí fear ina measc a chloífeadh mise. 🔊 Ach déanfaidh mé níos fearr ná sin libh. 🔊 Má tá an laoch amháin agaibh atá in ann an lámh in uachtar a fháil ormsa i rith, i gcomhrac nó i gcoraíocht ní dhéanfaidh mé níos mó buartha daoibh ach fillfidh mé ar mo thír féin." 🔊
"Cé acu de na trí nithe sin ba fhearr leat a fheiceáil?" 🔊 arsa Fionn. 🔊
"An bhfuil aon laoch agaibh a sháródh sa rásaíocht mé?" 🔊
"Caoilte Mac Rónáin an fear reatha is fearr atá againn," arsa Fionn, "ach níl sé i láthair. 🔊 Rachaidh mise ar a lorg agus muna bhfaighidh mé i dTeamhair é, gheobhaidh mé i gCéis Chorainm é." 🔊
"Maith go leor," arsa Caol an Iarainn. 🔊
Ní raibh Fionn i bhfad imithe nó gur bhuail sé isteach i gcoill aimhréidh a raibh cosán ag dul tríthi. 🔊 Chonaic sé an fear mór buí ag siúl roimhe agus cóta lachtna síos go colpa ar a dhá chos. 🔊 Ba chosúil le crann seoil loinge gach cos den dá chos a bhí faoi agus ba chosúil le taobh báid gach bróg den dá bhróg a bhí air. 🔊 Bhí crios dóibe in íochtar a chóta lachtna agus ní raibh aon choischéim dar shiúil sé nár bhuail an t-íochtar dóibe mar a bheadh tonn ar chúl a chosa é agus ní raibh aon uair dá mbogfadh sé a bhróga nach gcuirfeadh sé bairille puitigh suas lena mhása. 🔊 D'fhéach Fionn air le hiontas mar ní fhaca sé a leithéid riamh roimhe sin. 🔊
"A Fhinn Mhic Cumhaill, an é go bhfuil tú imithe ar strae anseo?" 🔊 arsa an Bodach. 🔊
D'inis Fionn dó go raibh sé ar lorg Chaoilte le dul i gcomórtas rásaíochta le Caol an Iarainn. 🔊
"Muise is duine gan ríocht thú más é Caoilte Mac Rónain an duine is fearr atá agat", arsa an Bodach, "ach dá nglacfá liomsa chloífinn duit é". 🔊
"Is dóigh liom go bhfuil do dhóthain le déanamh agatsa do chóta, do bhróga is tú fhéin a iompar gan dul i gcomórtas le héinne eile", arsa Fionn, "ach más maith leat ábhar gáire a thabhairt dúinn, seo leat". 🔊
Nuair a d'fhill siad ar Bhinn Éadair bhailigh iomlán na bhFéinne thart ar Bhodach an Chóta Lachtna le hiontas agus dúirt Caol an Iarainn nach náireodh sé é féin ag coimhlint lena leithéid de bhodach smeartha. 🔊 Ach rinne an Bodach gáire garbh a chuir fearg air agus ansin d'aontaigh sé dul sa rás leis ó Shliabh Luachra na Mumhan go Binn Éadair. 🔊
Tháinig an bheirt acu go Sliabh Luachra le luí na greine agus le tosú sa rás an mhaidin dar gcionn. 🔊
"B'fhearra dhúinn bothán oíche a dhéanamh dúinn féin", arsa Bodach an Chóta Lachtna. 🔊
"Ní chuirfidh mise saothar botháin orm féin ar Shliabh Luachra ar mhaithe le hoíche amháin," arsa Caol an Iarainn. 🔊
"Maith go leor," arsa an Bodach, "déanfaidh mise bothán dom féin, ach is fada amach a bheidh an té nach gcabhróidh liom". 🔊
Chuaigh an Bodach isteach sa choill agus bhailigh sé adhmaid chun díon a chur suas agus ansin chuir sé luachra air. 🔊 Ansin chuir sé tine mhór ar urlár an tí. 🔊
"A mhic Rí na Teastáille," as seisean, "an gcabhróidh tú liom béile na hoíche a sheilg?" 🔊
"Ní raibh mé riamh gan lucht freastail le bia a sholáthar dom agus ní rachaidh mé ag seilg le do leithéidse anocht," arsa Caol an Iarainn. 🔊
"Déan do chomhairle fhéin," arsa an Bodach agus d'imigh sé leis isteach sa choill agus d'ardaigh sé scata de mhuca fiáine. 🔊 Mharaigh sé an torc ba mhó acu agus thug sé leis ar a dhroim é ar ais go dtí an bothán. 🔊 Chóirigh sé an fheoil agus chuir sé ar an tine ar bhior í. Chuaigh sé go teach Inse Coinn ansin agus sciob sé leis dhá bhairille fíona agus a raibh de arán san áit. 🔊 Nuair a d'fhill sé bhí an fheoil rósta. 🔊
D'ith sé leath an toirc agus leath an aráin agus d'ól sé bairille fíona. 🔊 Ansin scaip sé brat luachra ar an urlár agus chodail sé go héirí na gréine. 🔊
Tháinig Caol an Iarainn chuige ar maidin tar éis dó a bheith amuigh ar thaobh an tsléibhe gan bhia gan chodladh agus dhúisigh sé Bodach. 🔊
"Éirigh, a Bhodaigh," ar seisean, "tá sé in am dúinn tosú sa rás". 🔊
Chuimil an Bodach a bhos dá shúile. 🔊
"Tá uair a'chloig codlata le déanamh agamsa fós," ar seisean. 🔊 "Má tá deifir ortsa bí ag imeacht agus beidh mé i do dhiaidh." 🔊
D'imigh Caol an Iarainn go tromchosach sa rás agus eagla air faoin neamhshuim a rinne an Bodach de. 🔊
D'éirigh Bodach an Chóta Lachtna nuair a bhí a dhóthain codlata aige. 🔊 D'ith sé an leath eile den torc agus d'ól sé an bairille eile fíona. 🔊 Chuir sé cnámh na muice i mbinn a chóta agus d'imigh sé leis sa tóir ar Chaol an Iarainn mar a bheidh gaoth fhuar na Márta ag teacht ón gcnoc. 🔊
Tháinig se suas le Caol an Iarainn sa tslí agus chaith se an chámh chuige. 🔊
"Má tá ocras ort cogain ar na cnámha sin," ar seisean. 🔊
"Chrocfainn thú, a Bhodaigh, sula n-íosfainn d'fhuílleach," arsa Caol an Iarainn. 🔊
"Muise ní mór duit deifir a dhéanamh," arsa an Bodach. 🔊 Agus leis sin bhailigh sé leis mar ghealt go dtí gur chuir sé deich míle fichid thairis . 🔊 Chrom sé ansin ar na driseacha a bhí ar an dá thaobh den bhealach agus bhí sé ag ithe sméar go dtí gur tháinig Caol an Iarainn suas leis. 🔊
"A Bhodaigh," arsa Caol an Iarainn, "d'fhág tú binn do chóta ar na driseacha san áit ar ghabh tú tharam tamall ó shin." 🔊
Thug an Bodach súil siar ar a chóta agus bhí binn an chóta stróicthe de. 🔊
"Fan anseo ag ithe sméar go bhfaighe mé é," ar seisean. 🔊
"Ní fhanfaidh ná é," arsa Caol an Iarainn. 🔊
"Muise, gluais leat mar sin," arsa an Bodach agus d'fhill sé sa tslí go bhfuair sé binn a chóta agus d'fhuaigh sé ar ais é. 🔊 Níor chuir sé cos amú ansin nó gur tháinig sé suas le Caol an Iarainn in athuair. 🔊
"A Chaoil an Iarainn," ar seisean," ba cheart duit deifir a dhéanamh más maith leat ard-chíos na hÉireann a fháil, mar ní fhillfidh mise arís." 🔊
D'imigh sé leis ansin mar a bheadh gaoth fhuar na Márta ann agus ní dhearna sé stop ná staonadh nó gur shroich sé mullach cnoic a raibh Binn Éadair le feiceáil uaidh. 🔊 Chrom sé ansin ag baint sméar agus nuair a bhí a dhóthain ite aige bhain sé a chóta de, d'fhuaigh sé an t-íochtar nó go ndearna sé sac de agus líon sé go béal é le sméara dubha. 🔊 Nuair a bhí sé sin déanta aige bhí sé smeartha ó bhonn go baitheas le sú sméar. 🔊 Chuir sé an sac ar a ghualainn agus ghluais sé leis go Binn Éadair. 🔊
Bhí fear faire amuigh ag Fionn ó mhaidin le scéal a thabhairt chuige a luaithe is a d'fheicfeadh sé na reathaithe ag teacht. 🔊 Nuair a chonaic sé an fear dubh ag teacht i mbéal an chnoic agus sac an chóta lachtna ar a ghualainn rith sé go Fionn á rá go raibh Caol an Iarainn ag teacht agus an Bodach marbh leis. 🔊
"Culaith airm agus éide don té a bhéarfaidh scéal níos fearr ná sin chugainn," arsa Fionn. 🔊
Chuaigh na Fianna i dtreo an Bhodaigh go dtí gur aithin siad é agus bhailigh siad thart air go lúcháireach. 🔊
"Inis do scéal dúinn," ar siad. 🔊
"Tá ocras orm," ar seisean, "agus fanaigí go n-íosfaidh mé mo dhóthain sméar agus mine. 🔊 Tá na sméara agam féin ach tugaigí an mhin chugam." 🔊
Leagadh brat ar an talamh dó agus cuireadh carn mine ina lár. 🔊 Dhoirt sé an sac sméar isteach sa mhin agus d'ith sé dá lámha é. 🔊
Níorbh fhada go bhfaca siad Caol an Iarainn chucu, é ar deargbhuile agus a chlaíomh ina láimh. 🔊 Thóg an Bodach lán a dhoirn den bhia agus thug urchar sa leiceann dó gur chas sé a cheann ar a mhuineál. 🔊
"A Chaoil an Iarainn," ar seisean, "nárbh olc an mhaise duit a cheapadh go mbeadh ard-chíos Éireann agat! 🔊 Ach ní bheidh sé le rá ag Fianna Éireann gur chuir siad aon laoch chun bháis. 🔊 Ar an ábhar sin ligfear d'anam leat má thugann tú an ghrian is an ghealach ort féin cíos na Teasáille a chur chuig Fionn gach bliain." 🔊
"Beirim grian is gealach orm féin," arsa Caol an Iarainn. 🔊
Leis sin rug an Bodach ar a chorp, thug síos chun na trá é, d'fhág ina shuí istigh sa long é agus a aghaidh siar ar a dhroim. 🔊 Ansin thug sé cos i ndeireadh na loinge agus chuir seacht léige i bhfarraige í.
Ar filleadh do Bhodach an Chóta Lachtna ón trá las gaoth agus grian ina thimpeall agus d'aithin Fionn agus na Fianna gur Manannán Mac Lir a tháinig i gcabhair orthu. 🔊 Chuir siad fáilte roimhe agus rinne siad fleá agus féasta in onóir dó. 🔊